Onderzoekers en leraren op weg naar effectief leesonderwijs in TaalLab

Onlangs gepubliceerde PIRLS- en PISA-resultaten laten zien dat het taalbegrip van leerlingen in het Nederlandse onderwijs wederom is gedaald. Scholen zijn zich daarvan bewust, maar kunnen inzichten over bijvoorbeeld effectief leesonderwijs vaak moeilijk vertalen naar de praktijk. “Dat is niet zo vreemd”, aldus Elize Jong, schoolleider van basisschool Onze Amsterdamse School: “De praktijk is veel rommeliger.” Wetenschappers op hun beurt staan soms op te veel afstand van de praktijk, ziet Tijana Prokic-Breuer. Als directeur van onderzoeksnetwerk Education Lab Netherlands overbrugt ze die afstand met TaalLab, waar onderwijsonderzoekers, schoolteams en stichtingen samen werken aan duurzame innovatie van het taalonderwijs en effectieve aanpakken ter bestrijding van de taalachterstanden.

Aangescherpt

“We waren al vier jaar intensief bezig met een aanpak van taalonderwijs op basis van wetenschappelijke literatuur”, vertelt de schoolleider. “We voegen daar nu samen met Stichting Lezen en TaalLab heel bewust de kennis van ‘De zeven Pijlers van Onderwijs in Begrijpend Lezen’ van Stichting Lezen aan toe. We hebben onze manier van werken door die samenwerking heel gericht verder aangescherpt.”
Jong schetst wat dat betekent: “Themateksten zijn nu echt rijke teksten: begrijpend lezen en wereldoriëntatie kunnen we eigenlijk niet meer los van elkaar zien. We hebben ons daarnaast verder verdiept in leestechnieken. Doordat we de theorie achter de methoden beter begrijpen, kunnen we ze nu beter inzetten. Ze zijn bovendien effectiever, omdat we erop toezien dat we er schoolbreed structureel tijd voor inruimen. De leerlingen lezen nu vaste prik elke ochtend, en geen activiteit die daar meer doorheen fietst.” 

Win-win

Werken in een TaalLab betekent samen programma’s ontwikkelen en uittesten, op basis van inzichten uit de praktijk en wetenschap. “Zo kunnen de onderzoekers veel leren van de praktijk en mensen uit de praktijk leren over het onderzoek.” Prokic-Breuer vervolgt: “Sommige goed onderbouwde aanpakken, zoals ‘Bibliotheek op School Plus’* van Stichting Lezen waren al kleinschalig onderzocht. Ze hebben echter baat bij meer onderzoek op een grotere schaal, zodat we meer komen te weten over grootschalige implementatie en effecten daarvan op leerlingprestaties. Voordat we dat doen, trekken we samen op met Onze Amsterdamse School om de aanpak nog net iets verder te ontwikkelen. Een prachtige samenwerking tussen school, onderzoekers en Stichting Lezen.” 

Behoedzaam 

De ontwikkeling van bewezen effectieve aanpakken kost tijd. Het moet grondig, behoedzaam en nauwkeurig gebeuren. Het gaat immers wel om leerlingen, daar kun je niet zomaar mee experimenteren, vertelt Prokic-Breuer, die zelf als wetenschapper verbonden is aan de Maastricht University. “Vergelijk het met het op de markt brengen van medicatie. Alleen de middelen die na diepgaand onderzoek als meest veelbelovend naar voren komen, kunnen getest worden. Zo kijken we bij de verbetering van taalonderwijs in de praktijk eerst naar wat er al is onderzocht: is het goed onderbouwd? Vertonen de methodieken al zicht op effectiviteit? Is het geschikt voor grootschalig onderzoek en zo ja, op welke schaal? Zijn ze kosten-effectief? Na uitgebreide analyse komen de meest kansrijke interventies naar voren om in de praktijk samen met onderwijs-professionals aan te passen, en waar mogelijk grootschalig uit te testen. Uiteindelijk willen we meer kennis creëren over wat werkt, voor wie en onder welke voorwaarden. Zo dragen we bij aan een omvangrijke kennisbasis waar alle scholen van kunnen profiteren.”

Boeken verslinden

“Het leesniveau is omhoog geschoten, van dieprood naar groen”, stelt Jong tevreden vast. Ze kreeg tot haar verrassing ook meer inzicht in het kip-ei probleem van lezen: “Omdat leerlingen beter konden lezen, gingen ze ook méér lezen. Onze leerlingen verslinden nu boeken. Het enthousiasme van de leerlingen is overgeslagen op het hele schoolteam: de boekencollectie is uitgebreid en leerkrachten hebben een boekenclub opgericht.”

Goed leesonderwijs verspreiden

Onze Amsterdamse School heeft het leesonderwijs nu tot in de laatste details op orde. Met een doordacht plan van aanpak is het (Lab-) schoolteam er klaar voor om volgend schooljaar andere scholen te trainen via het TaalLab. Jong ziet al voor zich hoe in Nederland het leesonderwijs stukje bij beetje weer van hoge kwaliteit wordt: “Wij trainen een school, die school gaat weer andere scholen opleiden, die andere scholen staan vervolgens weer andere scholen bij.” 

Aanmelden

Leraren die evidence-informed willen werken en op de hoogte zijn van de laatste wetenschappelijke studies; onderzoekers en leraren die samen nadenken over knelpunten, de meest effectieve didactieken en werkvormen (door)ontwikkelen en zo het onderwijs duurzaam verbeteren: dat is de toekomst die TaalLab graag ziet. Wil je ook onderdeel zijn van de toekomst en werken aan effectief leesonderwijs en andere aanpakken die taalachterstanden kunnen verhelpen? 
Meld je aan voor deelname aan TaalLab voor het schooljaar 2024-2025 via de subsidieregeling Ontwikkelkracht** op www.programmaontwikkelkracht.nl

*Het project ‘Bibliotheek op School Plus’ wordt gefinancierd vanuit het programma Masterplan basisvaardigheden van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

**De ambitie van Ontwikkelkracht is dat een beweging op gang komt, waarin steeds meer scholen hun onderwijs verbeteren aan de hand van kennis uit onderzoek en vanuit een onderzoeks- en verbetercultuur dit ook doorlopend blijven verbeteren. Met onze aanpak realiseren wij een blijvende impact. Scholen kunnen deelnemen aan verschillende activiteiten die wij binnen onze pijlers organiseren. Het TaalLab is één van de activiteiten van het programma Ontwikkelkracht.

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs nr. 4 'Onderzoek en Innovatie'

En op de website van PrimaOnderwijs