Hoe word je een voorloper? Taalbeleid op het Comenius Mariënburg

“We zijn met z’n allen de uitdaging aangegaan”, vertelt Cees Vogelvanger, directeur van het Mariënburg. “En dat is gelukt.” Bianca Nauta, docent Engels en taalcoördinator, zegt: “Taalbeleid had geen prioriteit bij ons voordat de inspectie langskwam. Ik werd aangesteld als coördinator en kreeg de ruimte en ondersteuning van Cees en het MT om het taalbeleidsplan te schrijven en uit te voeren.”

Drie pijlers

Het taalbeleidsplan van het Comenius kent drie pijlers: zicht krijgen op de taalontwikkeling van de leerlingen, leesplezier bevorderen en taalgericht vakonderwijs. “Taal is het voertuig van het leren”, zegt Vogelvanger. “Als je daar niet goed zicht op hebt, ontstaat de situatie dat leerlingen teksten en toetsen niet goed begrijpen.” Nauta: “We zijn de leerlingen gaan toetsen in alle klassen van de onderbouw en klas 4.” 
Het Comenius toetst op zowel woordenschat als tekstbegrip. “Als een leerling bij beide achterloopt kijken we eerst naar het opbouwen van de woordenschat. Die woordenschat bouwen leerlingen in alle vakken op. Een leerling met een achterstand krijgt taalondersteuning. Docenten werken dan met hun eigen methodes en bijvoorbeeld met het boekje ‘Woordenstroom’. Gaat het om leesvaardigheid, dan ligt de nadruk van de ondersteuning veel meer op het kunnen begrijpen en verklaren van een tekst.”

Leesplezier bevorderen

“Taal is veel meer dan woordenschat en teksten begrijpen”, zegt Vogelvanger. “We hebben ons de vraag gesteld: doen we genoeg om het leesplezier van leerlingen te bevorderen in een taalrijke omgeving?” Bij het schrijven van het taalbeleidsplan zag Nauta dat er op leesgebied al veel gebeurde. “Alleen stond het nergens op papier. De sectie Nederlands brengt actief boeken onder de aandacht, bijvoorbeeld via de schermen in de school. Er zijn leesclubs en voor ieder leerjaar is er een schrijversbezoek.” 

Daarnaast zijn de secties Nederlands en Engels gaan werken met meer keuzevrijheid voor leerlingen. Nauta: “Bijvoorbeeld als het gaat om de boeken die ze lezen. Daarom hebben we veel geïnvesteerd in de boekencollectie. We hebben al heel lang een goede mediatheek met drie professionele mediathecarissen. Zij houden goed bij wat er speelt op bijvoorbeeld Young Adult- en literatuurgebied.” Comenius-leerlingen hebben altijd een boek bij zich. “In de onderbouw lezen ze aan het begin van de lessen Nederlands en de mentoruren tien à vijftien minuten.”

Ook kunnen de leerlingen een verwerkingsopdracht bij een boek kiezen. Vogelvanger: “De ene leerling vindt het fijn om een creatieve opdracht te doen, bijvoorbeeld door de verwerking vorm te geven in een boekendoos. De ander schrijft liever een reflectie.”

Taalgericht vakonderwijs

Taalgericht vakonderwijs is de derde pijler, volgens Vogelvanger een lastig onderwerp. “Het is niet alleen per vak een lijstje van belangrijke woorden maken, maar ook nadenken over wat taalgericht vakonderwijs betekent voor je lessen. In eerste instantie ging het ons om bewustwording. We hebben een workshop aan het team gegeven over wat het betekent als een leerling een deel van de woorden die gebruikt worden in de les of bij een toets niet snapt.”

Nauta: “Schoolbreed is de opdracht aan de secties dat ze taalbeleid in hun vakwerkplan opnemen. Welke activiteiten dat zijn, is aan hen. Je kunt je bijvoorbeeld richten op de vakwoordenschat. Als je weet welke woorden belangrijk zijn in jouw vak dan kun je dat delen met de leerlingen. Belangrijke woorden schrijft de docent op het bord gedurende de les, en komt daar aan het einde op terug.”

Groter taalbewustzijn

Vogelvanger ziet dat hun aanpak werkt. “De sectie geschiedenis bijvoorbeeld heeft nadrukkelijk werk gemaakt van het uitleggen hoe je op een juiste manier antwoorden formuleert. Ons team Taalgericht Vakonderwijs - bestaande uit docenten van verschillende secties onder- en bovenbouw - heeft hen daarbij ondersteund. Het gaat niet alleen om het duidelijk formuleren, maar ook om hoe een leerling kan zorgen echt antwoord op de vraag te geven. De positieve resultaten van die aanpak zagen we dit jaar terug-komen bij de eindexamens.”

Het taalbewustzijn onder docenten is gegroeid. Wat zijn de succesfactoren? Nauta: “Prioritering is essentieel. We zijn gestart met inzicht krijgen in de taalbeheersing van de leerlingen. Daar lag de urgentie. Via Geppie Bootsma van Leren Verbeteren en Miranda van Baaren (onderwijscoördinator bij het Masterplan basisvaardigheden) hebben we veel externe kennis de school in kunnen halen, waardoor onze docenten verder konden professionaliseren. Ook dat is belangrijk. En inventariseer wat je al doet als school, vaak gebeurt er meer dan je denkt.”  

Miranda van Baaren, onderwijscoördinator bij het Masterplan basisvaardigheden van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). “Een jaar geleden heeft het Comenius zich aangemeld als prioriteitsschool. Vanuit ons team ondersteunen we scholen die de subsidie Verbetering basisvaardigheden ontvangen in hun traject van duurzame onderwijsverbetering. Samen brengen we wensen in kaart, maken we een prioritering, bekijken we welke stappen gezet kunnen worden in het maken van een probleemanalyse, bespreken we welke bronnen hierbij helpend kunnen zijn en denken we na over mogelijke interventies.
In juni heb ik de school weer gesproken en ik dacht: wow, deze school is echt goed bezig. De school ademt taal. Dat komt onder andere omdat Cees zijn mensen in hun kracht zet en hen het vertrouwen geeft. De school heeft de tijd genomen om te kijken wat ze gaan doen, er is daardoor veel draagvlak binnen het team. Van een school met achterstanden zijn ze een voorloper op taalbeleid geworden.”

Inspiratie?

Op zoek naar meer inspiratie over dit onderwerp? 

• Teamgids Taal van SLO. Een teamgids bestaat uit enkele uitgewerkte bijeenkomsten, inclusief bijlagen, die een schoolteam kan inzetten om samen te komen tot een onderbouwd en breed gedragen plan voor het taalbeleid/taalonderwijs. Er zijn ook teamgidsen voor rekenen-wiskunde, meertaligheid, curriculumanalyse en het verhelderen van leerdoelen.
• De website www.lezeninhetpo.nl biedt wetenschappelijke kennis uit onderzoek en inspirerende praktijkvoorbeelden bij alle bouwstenen voor effectief leesonderwijs. In het najaar van 2024 wordt de website www.lezeninhetvo.nl gelanceerd.
• De themapagina ‘Taalgericht vakonderwijs’ op Onderwijskennis.nl (NRO) biedt een overzicht van wetenschappelijke kennis en praktische toepassingen op het gebied van taalgericht vakonderwijs. Hoe geef je vorm aan effectief taalgericht vakonderwijs?
• De Kwaliteitswaaier Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen, een publicatie van de Kennistafel Effectief Leesonderwijs, biedt scholen handvatten bij het vormgeven van effectief leesonderwijs volgens een aantal bouwstenen.

Dit artikel is verschenen in PrimaOnderwijs 'Basisvaardigheden'

En op de website van PrimaOnderwijs